Protonenkliniek HollandPTC: Unieke therapie door geavanceerde technologie

23 november, 2016

TBI-ONDERNEMINGEN J.P. VAN EESTEREN EN CROONWOLTER&DROS REALISEREN HIGH-TECH BEHANDELCENTRUM

In Delft verrijst een uniek gebouw. Uniek omdat er in Nederland geen zelfde van te vinden is, en uniek in de manier waarop het is gebouwd. Een consortium van de TU Delft, het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) en het Erasmus Medisch Centrum (ErasmusMC) bouwt naast het universiteitsterrein HollandPTC (Holland Particle Therapy Centre). Hier kunnen vanaf najaar 2017 patiënten terecht voor een bestralingsbehandeling op basis van protonen. Het pand ziet er van buiten vriendelijk uit. Binnen zijn echter de technische hoogstandjes te vinden.

Protonentherapie is een nieuwe, zeer gerichte vorm van radiotherapie. Het belangrijkste voordeel van bestraling met protonen is de zeer nauwkeurige en scherp begrensde dosisafgifte. Hierdoor kan punt voor punt een hogere dosis gegeven worden aan relatief ongevoelige of ongunstig gelegen tumoren. Daarnaast zal er een lagere dosis terecht komen in het omringende gezonde weefsel. Dit zijn belangrijke voordelen voor de behandeling van tumoren in kritische gebieden van het lichaam, zoals de hersenen.

Behandeling en opleiding

Door het poliklinische karakter van de behandeling, is HollandPTC een relatief bescheiden gebouw. Van buiten is het ontwerp vriendelijk en ingetogen gehouden, wat past bij de aard van de functie van het gebouw. Ook binnen is het gebouw op de eerste plaats functioneel met veel aandacht voor daglicht. Het is veel meer ‘achter de schermen’ dat het behandelcentrum een aantal technologische hoogstandjes kent. Het hart van het gebouw wordt vooral gevormd door de drie behandelruimtes. Waarvan er één speciaal is ingericht voor de bestraling van oogtumoren. In de andere twee behandelkamers treft de bezoeker een gantry aan. Deze zeer specialistische apparatuur zorgt voor de uiterst nauwkeurige bestraling. De machine kan hierbij 360 graden om de patiënt heen draaien. Naast de behandelruimtes herbergt de kliniek onderzoeksruimtes, kantoren en scholingsruimtes. Naast het uitvoeren van behandeltrajecten, gaat HollandPTC een rol spelen in de opleiding van clinici (radiotherapeuten), klinisch fysici, radiotherapeutisch laboranten, promovendi en technisch personeel.

Input gebruikers

Het ontwerp is tot stand gekomen na uitgebreid overleg met de toekomstige gebruikers van het gebouw, waaronder artsen, radiotherapeutisch laboranten en verpleegkundigen. Ook heeft de TU Delft via een onderzoeksproject feedback verzameld van patiënten, radiotherapeuten en laboranten. Het ontwerpteam van HollandPTC bestaat uit: dJGA architecten en ingenieurs (ontwerp), Sweegers & de Bruijn (adviseur technische installaties), Aronsohn (constructeur) en AT Osborne (projectmanagement). De realisatie is in handen van twee TBI-ondernemingen: bouwbedrijf J.P. van Eesteren en technisch dienstverlener Croonwolter&dros (werktuigbouwkunde en elektrotechniek).

Maximale rek

Erik Schipper is vanuit J.P. van Eesteren de projectmanager op dit unieke project. “Het is een eer om aan dit project te werken. We doen hier dingen die in Nederland nog niet zijn vertoond. Niet alleen wat de techniek in dit gebouw betreft, ook hoe we de uitdaging tackelen van het werken onder een extreem strakke planning.” Wereldwijd zijn tientallen protonentherapiecentra operationeel. Dat maakt dat er voldoende kennis bestaat over hoe een dergelijk project het beste aan te vliegen. Maar de techniek ontwikkelt zich zo snel, dat er binnen de bouwperiode nieuwe eisen ontstaan. Zo besloot het management van het therapiecentrum onlangs tot aanschaf over te gaan van een nieuw model CT-scan. “Op dat soort momenten is het belangrijk dat we werken met een maximale rek in een uiterst strakke planning”, zegt Kees Luijk, een van de projectmanagers vanuit Croonwolter&dros. “We hebben lange tijd toegewerkt naar een onverbiddelijk punt in de planning. Dat was het moment dat Varian Medical Systems NL de gantry’s en het cyclotron ging plaatsen, de deeltjesversneller die de protonen opwekt en versnelt. Dit is zulk specialistisch werk dat ze als leverancier van de systemen ook volledige verantwoordelijkheid wilden over de plaatsing. Dat moment was voor ons echt een mijlpaal.”

3D in BIM

Voor die tijd is al veel gerealiseerd. Op de eerste plaats is het hele gebouw in 3D getekend in een Bouwwerk Informatie Model (BIM). Deze BIM tekeningen zijn een complete weergave van het geplande bouwwerk, inclusief alle installaties. Ze volgden het zeer uitvoerige bestek dat een aantal zeer unieke eisen kende. Zo is een aantal van de wanden van de ruimtes die de apparatuur herbergen tot 4 meter dik. Deze wanden zijn in staat om straling die vrijkomt bij het cyclotron en de bundellijn die de protonen transporteert naar de gantry op te vangen. Bovendien zijn er om straling tegen te houden in deze ruimtes geen rechtlijnige verbindingen tussen wanden onderling en wanden en plafonds. Bij de samenstelling van het betonmortel is ook een unieke keuze gemaakt. Om de hitte die vrijkomt bij de stortprocedure op te vangen, is het grind in het beton vervangen door kalksteen. Dit zorgt dat het beton aanzienlijk minder warm wordt dan regulier beton. Maar het meest complexe was toch wel al het leidingwerk dat deels buiten, maar voor een groot deel ook ín de wanden is verwerkt.

Kwaliteit en snelheid met foutmarge nul

Er zijn kilometers aan leidingen voor elektriciteit, medische gassen, water, koelwater en data toegepast. Hiervan is 3,5 km aan kunststofleidingen, 600 meter aan rvs-leidingen en 23 km aan databekabeling ingestort in het beton van wanden, vloeren en plafonds. De kunststofleidingen dienen voornamelijk voor de doorvoer van de databekabeling door de betonnen wanden en vloeren. “Om zo min mogelijk op de drukke bouwlocatie te hoeven doen en zo sneller en efficiënter te kunnen werken, hebben we dit leidingwerk op rekken geprefabriceerd op onze eigen vestigingslocatie”, vertelt Robin Alberts van Croonwolter&dros, binnen dit project verantwoordelijk voor de w-installaties. “Hiermee hebben we aanzienlijk aan snelheid gewonnen. Alle bottlenecks die zouden kunnen optreden, hebben we er in deze fase, na de uitvoerige BIM designfase van 12 weken, uit kunnen halen.”

De lange BIM-ontwikkeltijd betaalt zich in alle latere stadia van de bouw terug. Want het behandelgebouw is in minder dan een jaar gerealiseerd. Deels komt dit door een non-traditionele manier van plannen van werk. Volgens een traditionele planning zou de opbouw van de techniekruimte pas kunnen starten na de beton bouw. “Door de complete techniekruimte extern op te bouwen, zouden dan nog maar 20 weken nodig zijn in het werk. Met een dubbele ploeg is dit nog eens teruggebracht naar 10 weken. Ongekend snel. Zo creëren we tijd, met behoud van kwaliteit”, zegt Schipper. “Bijkomend voordeel is dat we op deze manier ongestoord en maximaal nauwkeurig konden werken. Dat moest ook wel, want Varian houdt strenge controles. Terecht, want de foutmarge moet absoluut nul zijn.” Inmiddels is de complete apparatuur voor verwarming, de blusinstallatie en datatechniek aangesloten. Luijk: “We hebben voor zaken als verlichting en airco gekozen voor bewezen technologie. Je wilt in een complex en gevoelig traject als dit risico’s uitsluiten. Veiligheid voor patiënten, medewerkers en bezoekers staat in alles voorop.”

Veilig gevoel

Om op de drassige grond van Delft een gebouw te zetten dat zulke gevoelige apparatuur herbergt, staat het behandelgebouw op betonfunderingspalen van 28 meter lang. Voor de bestraling met protonen is een enorme precisie nodig, dit terwijl de gantry’s met 9 meter doorsnede elk circa 280 ton wegen. Door de palen en de zware vloeren is elke mogelijke beweging van het gebouw uitgesloten. Dat gevoel van veiligheid is voor de organisatie achter HollandPTC cruciaal. Iedereen die voor een behandeling in het centrum komt, moet zich zoveel mogelijk op zijn gemak voelen. Architectonisch is hier al rekening mee gehouden door veel met natuurlijk licht te werken, lichte neutrale kleuren toe te passen en de complete behandeling op de begane grond te laten plaatsvinden. Ook heeft het gebouw straks een groene natuurlijke gevel, een groen dak en inpandige patio’s. Zo schuilt achter een vriendelijk uiterlijk een technisch hoogstandje.

Dit artikel is in november 2016 gepubliceerd in het vakblad FMT Gezondheidszorg.