De NSVV Richtlijn Tunnelverlichting 2023 toegepast in de Rottemerentunnel

Artikel in Installatiejournaal 

In 2017 verscheen de NSVV Richtlijn Tunnelverlichting naar aanleiding van het vervangen van conventionele lichtbronnen en armaturen door ledverlichting. Maar de ontwikkelingen rond ledverlichting volgen elkaar de laatste jaren ontzettend snel op, enerzijds door het uitfaseren van natriumverlichting en anderzijds door duurzaamheidsambities. Daarom verscheen in 2023 de nieuwe NSVV Richtlijn Tunnelverlichting 2023. Twee wijzigingen zijn te danken aan onderzoek van onder meer bouwcombinatie de Groene Boog, die in opdracht van Rijkswaterstaat de A16 Rotterdam aanlegt. Marco de Bruyn vertelt meer hierover.

Marco de Bruyn is als lead engineer bij Croonwolter&dros, betrokken bij diverse tunnelverlichtingsprojecten zoals deze in de Rottemerentunnel, onderdeel van de A16 Rotterdam. “Een belangrijk doel bij het aanpassen van tunnelverlichting is om na te gaan of energieoptimalisatie mogelijk is. Daarom is De Groene Boog in samenwerking met Rijkswaterstaat een onderzoeksprogramma gestart. We hebben een aantal tickets opgesteld voor innovatieve ideeën. De kanshebbers hebben we vervolgens beoordeeld en aan de hand van bureaustudies of proeven gekeken of energieoptimalisatie mogelijk was. De uitkomsten van twee proeven waren dermate positief, dat ze zijn doorgevoerd in de nieuwe NSVV Richtlijn Tunnelverlichting 2023.”

Het ontwerp van de verlichtingsinstallaties in de Rottermerentunnel is nog gebaseerd op de NSVV Richtlijn Tunnelverlichting van 2017. “Wij zijn in eerste instantie gaan ontwerpen op basis van deze richtlijn. De proeven zijn gedurende het project van start gegaan, waardoor we vooraf nog niet konden beslissen om zaken alvast door te voeren. Dan zou je immers in conflict zijn met de norm. Optimalisaties om energie te besparen, zullen we daarom in een later stadium doorvoeren.”

De Bruyn gaat dieper in op de optimalisaties. “In een tunnel is de verlichting overdag van begin tot eind niet overal hetzelfde. Zo is er bij het binnenrijden van de tunnel sprake van ingangsverlichting. Deze heeft een hoger lichtniveau om te voorkomen dat er een zwart gat ontstaat. Vervolgens gaat de verlichting volgens een bepaalde curve over naar het basisverlichtingsniveau. Tot slot gaat in de uitgangszone het lichtniveau weer omhoog. In vergelijking met conventionele verlichting zoals hogedruk of lagedruk natriumverlichting wordt bij ledverlichting een hoger lichtniveau ervaren door een piek in het blauwe gedeelte van het spectrum. Het is daarom de moeite waard om te onderzoeken of je bij ledverlichting het lichtniveau kunt dimmen. Dimmen betekent immers energiebesparing.”

Richtlijn aangepast op basis van rijproeven 

Daarom organiseerde De Groene Boog in een tunnel (niet de Rottermerentunnel, red.) rijproeven. “Concreet namen 29 mensen met een leeftijd van gemiddeld 52 jaar aan de rijproeven deel. De jongste was 29, de oudste 68 jaar. Wie ouder is, ervaart het licht in een tunnel wellicht anders dan de jongere generatie(s). Tijdens de proef stelden we verschillende lichtniveaus in. Op drie posities in de tunnel plaatsten we blokjes op het wegdek, waarna de deelnemers moesten aangeven hoe ze de zichtbaarheid van de blokjes ervaren bij verschillende lichtniveaus. We vertelden hen natuurlijk niet of het lichtniveau hoger of lager was. Deze bevindingen hebben ze vastgelegd en vergeleken. De conclusie? De basisverlichting kunnen we in de tunnel waar de proef plaatsvond, met 50 procent dimmen zonder impact op de zichtbaarheid. Op basis hiervan is de richtlijn aangepast.”

De basisverlichting kun je echter niet in elke tunnel met 50% dimmen. “Iedere tunnel heeft, afhankelijk van de parameters, een bepaald basisverlichtingsniveau. Zo hebben we tijdens de rijproef ongeveer drie candela per vierkante meter vastgesteld. Dat is in de richtlijn ook als minimum overdag gesteld. Is er in een tunnel sprake van 3 candela, dan mag je niet nogmaals 50% dimmen tot 1,5. Een minimum aan basisverlichting is altijd noodzakelijk om de veiligheid te kunnen garanderen.” N.B.: In de nacht is het verlichtingsniveau identiek door de gehele buis en is het lichtniveau lager dan overdag.

Tijdens deze rijproef is ook getest of het mogelijk was om de ingangsverlichting te dimmen. “Het gaat hier slechts om een korte afstand ten opzichte van een hele tunnel, maar tegelijkertijd wordt hier in verhouding het meeste vermogen gebruikt. Uit de proef kwam naar voren dat deze verlichting met 33% kan worden terug gedimd.” Dit deel van het onderzoek is uiteindelijk niet zo expliciet in de norm opgenomen. “De reden hiervoor is dat iedere tunnel specifieke geometrische eigenschappen heeft en een unieke ligging ten opzichte van de zon en omliggende gebouwen. Daardoor is het niet eenvoudig om de eisen rondom ingangsverlichting met percentages of cijfers in de richtlijn op te nemen. In de richtlijn is daarom opgenomen dat men het lichtniveau van de ingangsverlichting van individuele tunnels met een bepaalde factor kan verlagen, mits aan de hand van het organiseren van rijproeven is aangetoond dat de zichtbaarheid voldoende is en de veiligheid gegarandeerd blijft. Er is dus wel een optimalisatie mogelijk, mits aangetoond met extra rijproeven dat dit veilig kan. Deze extra inspanning betaalt zich vaak wel uit in extra energiebesparing.”

Meer onderzoek

Bovengenoemde aspecten zijn opgenomen in de NSVV Richtlijn Tunnelverlichting 2023. “We hebben ook onderzoeken gedaan in relatie tot openbare verlichting. ’s Nachts worden automobilisten vaak verblind door de koplampen van een tegenligger. Verlichting kan dit verminderen. We hebben onderzocht of je openbare verlichting verder kunt dimmen als er geen sprake zou zijn van verblinding, bijvoorbeeld door een (hogere) middenberm of een scheiding tussen de twee rijbanen. Uit het onderzoek is gebleken dat je de openbare verlichting hiermee met 30% zou kunnen dimmen. Ook dat biedt een grote besparing. Dit heeft uiteraard wel consequenties, maar dankzij het onderzoek kun je nu de kosten en baten beter afwegen. Zeker als er renovatiewerkzaamheden nodig zijn of nieuwe wegen moeten worden aangelegd.”

Van rijproef tot norm

Een aantal leden van de normcommissie heeft deelgenomen aan de rijproef om zelf proefondervindelijk te ervaren wat de verschillen zijn. Zij zien zelf ook het nut ervan in als je met alle partijen in een vroeg stadium het eens bent. “We zijn in 2019 begonnen met de realisatie van de tickets, in september 2021 vonden de rijproeven plaats, vervolgens volgde de uitwerking en in augustus 2023 is de vernieuwde richtlijn uitgekomen.” Bouwcombinatie De Groene Boog was hier samen met Rijkswaterstaat bij betrokken, evenals Centrum Ondergronds Bouwen, een leverancier van verlichting en NSVV. De tunnel waar de rijproeven hebben plaatsgevonden was de Ketheltunnel in Vlaardingen. Diegene die de tunnel in onderhoud en beheer heeft, was eveneens betrokken bij het project. 

Stuur verhaal door